Kuran’ın Tanrı Sözleri Olduğu İddialarının Eleştirisi – 3

Kur’an’da, “…(Kur’an), andolsun ki, kerim (onurlu) olan bir elçinin sözüdür…” (Hakka Suresi, ayet 40)
diye bir ayet var ki, Kur’an’ın Tanrı yapısı değil, insan yapısı
olabileceği görüşüne yer verebilecek niteliktedir. Bu görüşü ayrıca
pekiştiren konular da yok değildir. Şu bakımdan ki, bir kere Muhammed’in
öldüğü tarihte ortada Kur’an diye derlenmiş bir kitap yoktu; bu kitap
onun ölümünden çok sonra, daha doğrusu üçüncü halife Osman b. Aftan
zamanında ortaya çıkmıştır (Osman, Hicret’in 23. ve 35. yılları arasında “halife” olarak iktidarda bulunmuştur). Çünkü, Muhammed, “vahiy”dir
diyerek yerleştirdiği buyrukları derli toplu bir kitap haline getirmeyi
düşünmemiştir. Bu buyrukları, dağınık durumda küçük taşlar, deri ve ağaç
yaprakları ya da deve ve koyun kemikleri üzerine yazılmış olarak
bırakmıştır. Her ne hikmetse bunların zamanla kaybolup gidebileceğini ve
Kur’an’ı ezber etmiş kimselerin de öleceklerini göz önünde tutmamıştır.
Bundan dolayıdır ki, onun ölümünden sonra, daha doğrusu ilk halife Ebu
Bekir zamanında, bu buyrukları bir araya getirme ihtiyacını dile
getirenler oldu; eğer derlenmeyecek olursa Muhammed’den kalma “vahiy”lerin
yok olup gideceği öne sürüldü. Bu şekilde düşünenlerin başında Ömer bin
Hattab vardı. Fakat, Ebu Bekir direndi; Muhammed’in yapmayı düşünmediği
bir şeyi yapmanın doğru olmayacağını öne sürdü. Bununla beraber Ömer’in
ısrarları üzerine teklifi kabul ederek, vaktiyle Muhammed’e katiplik
yapmış olan Zeyd İbn Sabit adında birini ayetlerin derlenmesi işiyle
görevlendirdi. Bu görevi kabule eden Zeyd, bir yandan vahiylerin yazılı
bulunduğu çeşitli nesneleri inceleyerek, diğer yandan da Kur’an’ı
ezberlemiş olanları, yani hafızları dinleyerek -ki bunların sayısının o
tarihlerde pek az, muhtemelen sadece 7 olduğu söylenir-, Kur’an’ı
derlemeye başlar. Etrafa haber salarak, her kimde Muhammed’den ayet
olarak elde edilmiş bir şey varsa getirilmesini ister. Söylendiğine göre
herhangi bir buyruğu Kur’an’a geçirmek için iki tanık dinler; bazen bir
tanıkla da Kur’an’a koyduğu parçalar olmuştur (örneğin, Tevbe
Suresi’nin son iki ayetini tek tanık esasına göre koyduğu kabul edilir).
Bir yıl süren bir çalışma sonucunda Kur’an ayetlerinin, surelerinin
bulunduğu iki kapaklı bir kitap (Mushaf) meydana getirir. Ebu Bekir’e
takdim eder. Ebu Bekir’in ölümünden sonra bu derleme ikinci halife Ömer
bin Hattab’ın yanında bulunur; o ölünce kitap, kızı Hafsa’ya geçer.(15) Ömer’in
ölümü üzerine üçüncü halife olarak devletin başına gelen Osman b.
Affan, Kur’an’ın ikinci kez derlenmesini gerekli görür. Çünkü,
kendisine, Müslümanların okudukları Kur’an’da birbirini tutmayan
şeylerin olduğu söylenmiştir. Bunun üzerine Osman, adamlarını Hafsa’nın
yanına gönderip, ondaki “Mushaf’ı (Kur’an’ı) getirtir ve Zeyd İbn
Sabit’in başkanlığında kurduğu üç kişilik bir heyeti ikinci kez derleme
işiyle görevlendirir. Bir kısım din bilginine göre bu heyet, Hafsa’dan
gelen “Mushaf’ı aynen kopya etmiştir; diğer bir kısmına göreyse, bazı
değişiklikler yapmış ve hiç değilse Kur’an’ın Kureyş diliyle oluşmasını
sağlamıştır. Fakat, her ne olursa olsun, halife Osman zamanında bu heyet
tarafından yeniden derlenen Kur’an’dan kaç adet hazırlandığı
bilinmiyor: bu sayının 4 ile 7 arasında oynadığı söyleniyor. Bununla
beraber o tarihten sonra bu nüshaların kopya edilerek çoğaltıldığı ve
kimi kişilerin kendileri için “Mushaf’lar meydana getirdikleri
anlaşılmaktadır.(16)

Söylemeye gerek yok ki, bu yukarıdaki şekilde derlenmiş olduğu kabul edilen bir kitabı “elçinin sözleri” olarak ya da hatta “kitabı hazırlayanların sözleri” (yani insan yapısı) olarak değerlendirmek pekala mümkündür! Ancak, İslamcılar, Kur’an’ı, “Tanrı sözleri” şeklinde ve daha doğrusu “belagatı ve ihtiva ettiği medeni, adli ahkamı itibariyle mucizevi” bir yapıt olarak kabul etmek dışında başka bir görüşe yer vermezler; farklı görüşte olanları “dinsizlikle”, “Tanrısızlıkla”
suçlamakta kusur etmezler. Kendilerine dayanak olarak da Kur’an’dan
ayetler seçerler. Çünkü, Kur’an’ın birçok yerinde, bu kitabın Tanrı’dan
gelme olarak Muhammed’e verildiği yazılıdır. Örneğin, Nemi Suresi’nde şu
ayet vardır:

Yine Necm Suresi’nde Muhammed’in kendiliğinden konuşmadığı ve sadece kendisine indirilen vahiyleri bildirdiği yazılıdır:

İnsan Suresi’nde şöyle yazılıdır:

Enam Suresi’nde, Kur’an’ın “kutsal, yüce ve arınmış sayfalar” üzerinde yazılı olduğu, Muhammed tarafından uydurulmadığı ve Tanrı’dan başka hiçbir güç tarafından oluşturulmayacak “mükemmelliyette” bulunduğu yazılıdır: “Bu indirdiğimiz kutsal kitaptır… şüphesiz o size Rabbinden belgedir…” (Enam Suresi, ayet 155-157). Abese Suresi’nde şu ayet vardır: “(Kur’an) kutsal kılınmış, yüceltilmiş, arınmış sayfalar üzerindedir” (Abese Suresi, ayet 13-14). Tür Suresi’nde şöyle yazılıdır:

Görüldüğü gibi bu ayetlerde Tanrı’nın Muhammed’e indirdiği “kitap “tan ya da “yüceltilmiş, arınmış sayfalar üzerine yazılı Kur’an’dan
söz edilmekte, ama Muhammed’in ölümü tarihinde ortada böyle bir şey
yok! Zira, yukarıda değindiğimiz gibi, Kur’an’ın kitap (mushaf) haline
getirilişi onun ölümünden çok sonraki bir tarihe rastlamakta. Bu konular
bir yana, fakat biraz önce belirttiğimiz gibi, Hakka Suresi’nde,
Kur’an’ın Muhammed’in sözleri olduğuna dair ayet var ki, şöyledir:

Gerçekten de bu ve benzeri ayetlere bakarak ve ayrıca Kur’an’ın
Muhammed’in ölümünden sonra birkaç kişilik bir heyet tarafından
derlenmesiyle ilgili yukarıda özetlediğimiz bilgileri göz önünde tutarak
Kur’an’ı akılcı bir şekilde eleştirecek olursak, bu kitabın,
Muhammed’in günlük siyasetinin gereksinimlerini karşılayan hükümlerden
oluştuğunu, bu itibarla onun sözlerinden (ya da hatta kısmen de olsa onu
derleyenlerin görüşlerinden) ibaret olduğunu söylemek de mümkündür. Ve
hele Kur’an’da buyruklara baş eğmenin Tanrı’ya ve Muhammed’e baş eğmek
demek olacağını öngören, öte yandan Tanrı’nın Muhammed’e salavat
getirdiğini sergileyen ayetlere göz atacak olursak, bu görüşü savunmak
daha da kolaylaşmış olur. Şu bakımdan ki, bir kere Kur’an’da, Muhammed’e
baş eğmenin Tanrı’ya baş eğmek demek olduğuna dair pek çok ayet var.
Örneğin, Nisa Suresi’nde, “Peygambere boyun eğen, Tanrı’ya boyun eğmiş olur” (Nisa Suresi, ayet 80) diye yazılı. Yine Nisa Suresi’nde, “Her
kim Allah’a ve peygamberine itaat ederse, işte onlar Allah ‘m nimetine
eriştirildiği peygamberlerle beraberdirler… “ (Nisa Suresi, ayet 59, 69;
ayrıca bkz. Nur Suresi, ayet 52; Ahzab Suresi, ayet 71; Fetih Suresi,
ayet 17). Fetih Suresi’nde şu ayet vardır:

Ahzab Suresi’nde, Tanrı’ya ve Muhammed’e itaat edip iyi iş yapanların
iki kat mükafata kavuşacakları, ayrıca cennette bol bol rızık
alacakları anlatılmıştır (Ahzab Suresi, ayet 31).Yine bunun gibi
Muhammed’i incitmenin ya da ona karşı gelmenin Tanrı’yı incitmek ve
Tanrı’ya karşı gelmek olduğuna dair ayetler var. Örneğin, Ahzab
Suresi’nde şöyle yazılıdır:

Yine bunun gibi Tanrı’nın ve Muhammed’in verdiği hükümler dışında iş görülemeyeceği şöyle bildiriliyor:

Fakat, bütün bunlardan başka bir de Kur’an’da, Tanrı’nın Muhammed’e “salavat” getirdiğine ve Müslümanların Muhammed’e teslimiyet östermeleri gerektiğine dair şöyle bir ayet vardır:

Bu ayetin bir başka şekli şöyledir:

Bu vesileyle belirtmekte yarar vardır ki, ayette geçen “salat” ya da “salavat” sözcükleri, sadece Muhammed’i övmek ve yüceltmek anlamında değil, aynı zamanda ona “dua” ve “ibadet” etmek anlamındadır. Çünkü, “salat”, namaz şeklindeki ibadetin ta kendisi olduğu gibi (“salavat” sözcüğü de “namazları” karşılar), aynı zamanda dua şeklinde olmak üzere “Aleyyisselatu vesselam” ya da “Salavatullahi aleyh” veya “Sallalahü aleyhi ve selam” şekillerinde de kullanılır. Daha başka bir deyimle “namaz” sözcüğü, gerek Kur’an’da., gerekse hadislerde, duanın en mükemmel şekli olan “salat”
deyimiyle karşılanmıştır. Ve işte Ahzab Suresi’nin yukarıdaki 56.
ayetine göre Tanrı, melekleriyle birlikte Muhammed’e salavat getirir
durumda bulunmaktadır. Bu böyle olunca Hakka Suresi’nde yer alan, “…(Kur’an), andolsun ki, kerim (onurlu) olan bir elçinin sözüdür. O, şair sözü değildir…”(Hakka Suresi, ayet 40) şeklindeki
ayet hükmüne bakarak Kur’an’ı, Muhammed’in sözleri olarak kabul etmek
yanlış olur mu? Kendisine Tanrı tarafından salavat getirilen bir
kimsenin, Kur’an’ı kendi sözleri olarak tanımlaması kadar doğal ne
vardır ki?

Nitekim vaktiyle, “Mutezili”ler ve onlardan biraz daha özgür düşünebilenler, Kur’an’ın iki kapak sayfası arasında bulunan şeyin “Allah’ın sözü” olduğu iddialarına karşı çıkmamışlar mıdır? Kur’an’ın, bir bakıma “insan yapısı” bir kitap okluğunu savunmamışlar mıdır? Bu yüzden “zındık” sayılmamışlar mıdır? Ya da bazı “Harici’ler
Kur’an’daki bazı surelerin Kur’an’a layık olmadığını belirterek,
Tanrı’nın ağzından çıkmadığını ima etmemişler midir? Örneğin, Kur’an’ın
Yusuf Suresi’nde Yusuf (Peygamber’le) ilgili aşk hikayesinin Tanrı
sözleri olmayabileceğini bildirmemişler midir?(19)

Öte yandan Muhammed’in ölümü sırasında Kur’an’ın ne halde
bulunduğunun saptanamadığı, üstelik o zaman henüz kesin şeklini almış ve
tamamlanmış bir vahiyler kitabı olmadığı bir gerçek değil midir? Kur’an
ayetlerinin bugünkü biçimiyle yazılıp bir araya getirilmesi,
Muhammed’in ölümünden sonra olmamış mıdır? Biraz önce değindiğimiz gibi
Kur’an, ilk kez birinci halife Ebu Bekir döneminde ve daha sonra üçüncü
halife Osman döneminde derlenmemiş midir?(20)

Ve nihayet Osman’ın “mushafı”nın tamamiyeti konusunda
itirazlar (özellikle Şiiler tarafından) öne sürülmemiş midir? Ve işte bu
tür iddiaları göz önünde tutan ve Hakka Suresi’nde yer alan bu ifadenin
“Kur’an, elçinin kendi sözüdür” şeklinde bir kanı yaratacağını düşünen İslamcılar, bu ayeti “elçinin getirdiği sözdür” şekline dönüştürmüşlerdir.(21)

Kanıt olarak, aynı ayet içindeki şu sözleri göz önünde tutmuşlardır:

Fakat, her ne olursa olsun, Kur’an’daki sure ve ayetlerin “Tanrı sözü” olup olmadığı konusunda girişilecek akılcı bir eleştirinin İslamcıları güç durumda kılacağı muhakkaktır. Nitekim, Tanrı’nın “niteliği”yle “kişiliği” arasındaki ilişkilerin ilahiyata ait bir sır olduğu, dolayısıyla insan aklının bunu idrak edemeyeceği ve bu nedenle Kur’an’ın “gayri mahluk” (yaratılmamış), daha doğrusu “Tanrı sözü”
olduğunun kabul edilmesi gerektiği doğrultusundaki İslamcı tez,
vaktiyle akliyeci Müslümanlar ve daha sonra mutezile sınıfı tarafından
reddedilmişti. Öte yandan Tanrı’nın “konuşucu” olmadığı görüşünden hareketle, Kur’an’ın “yaratılmış” (yani “mahluk”) hatta “fani” olduğunu öne sürenler olmuştur. O kadar ki, al-Fazali (ö. Hicri 1236), Kifaya adlı yapıtında, Kur’an’daki sözlerin “mahluk”
(yaratılmış) olduğunu söylerken, Kur’an’dakı sözlerin Tanrı’ya ve hatta
Muhammed’e ulaşmayabileceği ihtimaline de yer vermiştir. al-Aşari ve
daha sonraki Eş’ari’Ier, Tanrı’nın “kelamının”, harfsiz ve sözsüz, sadece “ruhi bir söz” olduğu görüşünü savunmakla beraber, Kur’an’ın “fani” ve “mahluk”
(yaratılmış) olduğu inançlarına karşı çıkmışlardır. Fakat, şu bir
gerçek ki, Kur’an’ı, Tanrı sözü olmaktan başka bir tanımla öne sürmenin
dinsizlik olduğu görüşü üstün gelmiş ve bu nedenle Kur’an, eleştiri dışı
tutulmuştur. Her türlü eleştirinin, bu kitabın insan yapısı .olduğu
sonucunu doğurabileceği endişesi her zaman için ağır basmıştır. Bu
nedenle Kur’an, gerçeklere götüren tek yol, tek kitap olarak benimsene
gelmiş ve eleştirel aklın etki alanı dışında tutulmuştur. Ancak, bilim
tarihi, insan aklının devamlı şekilde geliştiğini, sınırsız bir yaratma
gücüne sahip olduğunu ve bu nedenle onun her ne alanda olursa olsun, her
türlü yasağa karşı savaşımını önlemenin mümkün bulunmadığını ortaya
koymuştur. Nitekim, Batı dünyasında da, aşağı yukarı 1400 yıllık bir
gelişme süreci içerisinde akıl, her türlü yasağı yenerek Yahudi ve
Hıristiyan dinlerini ve bu dinlerin “kutsal” bilinen
kitaplarını (Tevrat’ı, İncil’i) amansız bir eleştiriden geçirebilmiş,
hallaç pamuğu gibi atabilmiş, bu eleştirilerden sonra bu kitapların
insan yapısı şeyler olduğu görüşüne yönelmiş, bunun sonucu olarak aklı
vahyin önüne geçirebilmiş ve böylece, gelmiş geçmiş uygarlıkların en
ileri gidenini meydana getirebilmiştir. Hiç kimse inkar edemez ki, Batı
uygarlığı, bütün eksikliklerine, bütün yetersizliklerine, bütün
kusurlarına rağmen, kendisinden önceki uygarlıkların hepsini de geride
bırakmıştır. Kuşku edilemez ki, Batı dünyası, akılcı güce sahip
bulunduğu için, her daim kendi kendisini aşma olasılığına sahip olarak
geleceğin daha üstün uygarlıklarını yaratacaktır. Temenni olunur ki,
İslam dünyası da akıl yoluyla Kur’an’ı eleştirel süzgeçten geçirsin ve “akıl çağı”na. erişsin. Böyle bir eleştiriyi dine karşı girişilmiş bir saldırı olarak değil, insanları “tek kitap”
alışkanlığından kurtarıp yaratıcı zekaya ulaştırma aracı olarak kabul
etmek gerekir. Geriliklerden, ilkelliklerden, sefilliklerden ve
musibetlerden kurtulmanın başka yolu yoktur. Ve işte bu inançladır ki,
Kur’an’ın eleştirilmesi gerektiği görüşüne yönelmemiz gerekir.